24.04.1924-2023 Ter ere aan mijn vader.
In mijn praktijk komt vaak de ervaring van verlies ter sprake. Of het nu gaat om het verlies van dromen, van verlangens, van een relatie door scheiding of overlijden, verlies van werk of gezondheid. Verlies
brengt een rouwproces op gang waarbij het gemis wordt ervaren.. Hoe meer verbinding hoe dieper de rouw is die daarop volgt als het verlies ervaren wordt.
De oude rituelen rondom rouwen bij overlijden die hielpen in de verwerking van het verlies, kennen we tegenwoordig niet meer. Te snel wordt er vaak gezegd “Kop op”, “Het leven gaat door ” of “Hij/zij heeft zich kranig gedragen tijdens het afscheid. Het is een sterke man/ vrouw.” De westerse samenleving is niet ongevoelig voor verdriet maar weet vaak niet meer hoe er mee om te gaan. We kennen geen rouwstoet met huilende vrouwen en treurmuziek meer zoals 60 jaar geleden. De zwarte rouwband en zwarte kleding tijdens de rouwperiode is al lang verleden tijd evenals de zeswekendienst waarin men bid voor de overledene in de kerk. Daarmee zijn belangrijke verouderde rituelen tijdens de periode van snelle modernisering niet vervangen door eigentijdsere rituelen. Verdrietige mensen worden nu vaak ontweken. We voelen ons er ongemakkelijk bij. We gaan er met een boog omheen omdat we niet hebben geleerd hoe belangrijk nabijheid is en het zich verbonden weten tijdens de rouw. Daarmee wordt het onderwerp verlies, waar de rouwende het zo moeilijk mee hebben, niet volledig gezien en gaat de rouw
ondergronds. De rouwende verstart , raakt gebonden in de gebeurtenissen in de tijd en in de vraag naar het waarom. Een niet te beantwoorden vraag.
Op het graf van mijn grootvader legde mijn grootmoeder een steen met de tekst: “Gods wil kent geen waarom” als teken dat de waaromvraag waarmee zij zich zo bezig hield, niet beantwoord kan worden vanuit het mysterie wat ons leven is.
Daar waar het rouwproces niet wordt genomen of de oude relatie miskent wordt, is er minder ruimte voor nieuwe hechting. Zo kan een nieuwe liefde dan niet volledig tot bloei komen. Dit geldt zowel in de liefde als op andere thema’s van verlies zoals het verlies van werk.
Om het leven weer te kunnen oppakken dient de rouwende zijn/haar verhaal meerdere keren te kunnen doen bij mensen die er voor ze zijn en de tijd nemen om naar ze te luisteren. Het tonen van nabijheid, het geven van warmte, genegenheid en liefde is nodig om de rouw te kunnen nemen zodat de liefde weer kan gaan stromen. Je hoeft niets te zeggen als je iemand wil helpen in zijn verdriet. En als je toch iets wilt zeggen; vraag dan hoe de rouwende de voorbije dagen is doorgekomen. Daarmee zeg je impliciet dat het verdriet, de boosheid die bij verdriet hoort, de moeheid en schuldgevoelens er mogen zijn. Dat deze emoties en gevoelens geuit mogen worden. Luisteren en aandachtige aanwezigheid is verder genoeg. Daarmee geef je de rouwende zijn/haar eigen kracht terug om weer verder te kunnen.
Je voorbereiden op verlies kan zeker. Door te beseffen dat verlies bij het leven hoort. Dat maakt dat je het verlies plek kan geven. Dat maakt dat je ook vreugde mag voelen en geluk ondanks de blijvende rouwrand van het verdriet. Een rouwrand die je op sommige dagen meer voelt. Zeker op dagen dat mijlpalen worden gevierd zoals het verlies van een ouder die niet bij de geboorte kan zijn van je kind. Hoe aanwezig de rouwrand is hangt af van de mate waarin je het verlies hebt aanvaard.
Elisabeth Kübler-Ross, die baanbrekend werk heeft gedaan in het denken over en werken met verlies en rouw, beschreef vijf fasen in
rouw te weten: · Ontkennen, · Protesteren, · Onderhandelen ( boos, bang, bedroefd, rationaliseren), · Verdriet en treurnis, · Aanvaarden (accepteren, vergeven, verbinden en dankbaarheid)
Deze fasen lopen ook door elkaar heen. Op elke fase zijn interventies die de rouwende kunnen helpen als het rouwproces tot stilstand komt.
Het toepassen van rituelen helpt de rouwende om de overgang te kunnen maken van de onvoltooid verleden tijd naar de voltooid verleden tijd. Bijvoorbeeld het neerzetten van een brandende kaars of vers bloemetje bij een foto. Het maken van een herinneringsalbum of het op gepaste tijden beluisteren van muziek. Wanneer het verlorene voldoende geëerd, erkend en gezien is, kan het nieuwe zich ontwikkelen. Dat geldt voor alles wat als verlies wordt ervaren.